ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 6، شهریور 1400 ، شماره پی در پی 64

بررسی سبک‌شناسی آثار فارسی منثور ابن سینا از منظر سطح نحوی

صفحه (97 - 112)
نسرین امیدی ، مرتضی رزاق‌پور (نویسنده مسئول)، سیاوش مرادی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده

زمینه و هدف: متون نثر بخش وسیعی از ادبیات فارسی را تشکیل میدهد و وسعت میدان آن برای بیان هرگونه فکری مناسبتر از کلام منظوم است. موضوعات و مفاهیم بکاررفته در نثر بطور کلی به مفاهیم علمی و عقلی و معانی وصفی و نقلی و خبری تقسیم میشوند که هرکدام بلحاظ اسلوب نگارش متمایز از دیگری است که دربرگیرندۀ موضوعاتی از قبیل مسائل دینی و مذهبی، مفاخر ملی، داستانها و قصص، تاریخ نجوم، اندرز و موعظه، ترسل، تصوف و عرفان، و علوم ادبی هستند. این مقاله به بررسی سبک‌شناسی آثار فارسی منثور ابن سینا از منظر نحوی خواهد پرداخت.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: اگرچه عمدۀ آثار ابن سینا به زبان عربی نگاشته شده است، وی هشت اثر: دانشنامۀ علایی، رگ‌شناسی، قراضۀ طبیعیات، رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، کنوز المعزمین، معیارالعقول، و ظفرنامه را به زبان فارسی تألیف کرده است. این آثار مربوط به دورۀ رشد و تکوین زبان فارسی و دورۀ اولیۀ نثر فارسی هستند که از آن بعنوان سبک نثر مرسل یاد میشود. آثار نثر مرسل در دورۀ اولیۀ زبان فارسی عموماً از ویژگیهای ادبی خالی هستند؛ همچنین بعلت موضوعات علمی آثار ابن سینا، سطح فکری در این آثار نیز جلوۀ چندانی نخواهد داشت.

نتیجه گیری: افعال ساده و جملات کوتاه، ایجاز لفظ، سادگی زبان و روان بودن، کوتاهی جملات و خالی بودن از تکلفات و صنایع لفظی، پرهیز از ایراد سجع و موازنه و دوری از کاربرد کلمات نامانوس عربی و اشتمال بر اصطلاحات فنی از ویژگیهای مهم کتب فارسی منثور ابن سینا هستند.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , ابن سینا , آثار منثور , آثار فارسی , سطح نحوی

• ابوعلی سینا؛ سهامی، علی (1387) تهران: تیرگان.
• الهیات دانشنامۀ علایی، ابن سینا، حسین بن عبدالله (1383) مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• بعضی از قواعد دستوری تاریخ بیهقی، فرشیدورد، خسرو (1388) یادنامۀ ابوالفضل بیهقی، به کوشش محمدجعفر یاحقی، دانشگاه فردوسی مشهد، صص 395- 365.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله (1370) تهران: ققنوس.
• تاریخ زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز (1382) سه جلد، تهران: فرهنگ نشر نو.
• دستور تاریخی زبان‌ فارسی، ناتل خانلری، پرویز (1372) به کوشش عفت مستشارنیا، تهران: توس.
• دستور زبان فارسی 2، انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1380) تهران: فاطمی.
• رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1383) مقدمه، حواشی و توضیح موسی عمید، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• رگ‌شناسی، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1383) (رساله در نبض) مقدمه، حواشی و تصحیح محمد مشکاه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• سبک‌شناسی نثر فارسی، بهار، محمدتقی (1373) تهران: امیرکبیر.
• طبیعیات دانشنامۀ علایی، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1383) مقدمه، حواشی و تصحیح محمد مشکاه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• ظفرنامه، ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ ( 1383) مقدمه، حواشی و توضیح غلامحسین صدیقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• قراضۀ طبیعیات، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1332) مقدمه، حواشی و توضیح غلامحسین صدیقی، تهران: انجمن آثار ملی.
• کنوزالمعزمین، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1331) مقدمه، حواشی و تصحیح جلال الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
• معراج‌نامه، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1365) تحریر شمس الدین ابراهیم ابرقوهی؛ مقدمه، تصحیح و تعلیق نجیب مایل هروی؛ مشهد: پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
• معیارالعقول، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1331) (فن جرّ اثقال)؛ مقدمه، حواشی و تصحیح: جلال الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
• منطق دانشنامۀ علایی، ابن سینا، حسین بن عبدالله ( 1383) ؛ مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین و محمد مشکاه، تهران: انجمن آثار ملی